Normy i zasady w wychowaniu

Do czego nam potrzebne są normy i zasady w wychowaniu? Przede wszystkim:

- pomagają dzieciom w odkrywaniu świata,

- określają formy akceptowanych zachowań,

- definiują związki z ludźmi,

- wspomagają rozwój dziecka,

- dają poczucie bezpieczeństwa.

Normy to ogólne wskazówki dotyczące tego, jak należy postępować w życiu. Zasady są uszczegółowieniem powszechnie przyjętych norm – opisują reguły postępowania w danej sytuacji.

Ogólna norma                             Konkretna zasada

Pilnuj porządku                            Brudne rzeczy zanoś do kosza w łazience

Bądź posłuszny                             Wykonuj moje polecenia

Ucz się pilnie                                 Do lekcji siadaj o godz. 17.00

Pomagaj mamie                            Wynoś codziennie śmieci

Szanuj innych ludzi                       Każdemu kogo znasz, spotykasz codziennie mów:  „Dzień dobry”

Jak wprowadzić spójny system norm i zasad?

- utwórz listę poleceń i zasad, które są najczęściej lekceważone przez dziecko w domu,

- sporządź listę  takich, których dziecko powinno przestrzegać,

- opisz te polecenia i zasady możliwie jak najdokładniej,

- zastanów się, które polecenia i zasady są dla ciebie jako rodzica naprawdę ważne,

Przed wprowadzeniem zasad warto odpowiedzieć sobie na kilka pytań:

• Co jest dla mnie ważne? Dlaczego akurat to?
• Dlaczego daję dziecku takie polecenia? Dlaczego w mojej rodzinie obowiązuje właśnie ta zasada?
• Jaki cel wychowawczy chcę osiągnąć ucząc dziecko tych zasad?
• Jakie cechy i umiejętności chcę w wykształcić w dziecku wymagając przestrzegania konkretnych zasad?
• Co się może stać (teraz i w przyszłości), jeśli dziecko będzie ignorować to polecenie, tę zasadę?

Jeśli jesteśmy pewni, co dla naszego dziecka jest dobre, wyznaczanie granic nie jest problemem.

Zasady, których należy przestrzegać:

- zasady muszą być określone jasno, prosto i konkretnie – najlepiej ze wskazówką, jakiego zachowania oczekujemy,

- zasady formułujemy krótko – im mniej słów tym lepiej,

- w miarę możliwości formułujemy je w sposób pozytywny – dziecko dostaje dokładną wskazówkę, jakiego zachowania od  niego oczekujemy i nie podpowiadamy mu, jak można zachować się w sposób niepożądany (komunikaty zawierające negację np.: „ Nie wrzucamy śmieci od łóżko” zamieniamy na pozytywny: „Śmieci wrzucamy do kosza”)

Przykłady:

Zamiast”                                                                             Właściwe:

Nie chodź po kuchni w czasie obiadu                            Jemy obiad siedząc przy stole

Nie rozrzucaj papierków po pokoju                               Śmieci wrzucamy do kosza

Nie włączaj telewizora podczas odrabiania lekcji        Lekcje odrabiamy w ciszy

- pamiętajmy o spójnym z komunikatem porozumiewaniu się niewerbalnym: spokojny, pewny ton głosu, niewielka odległość od dziecka, kontakt wzrokowy,

- mówimy zrozumiale – przekazujemy dziecku konkretne instrukcje, czego od  niego oczekujemy,

- wprowadzamy jednocześnie nie więcej niż 1-2 zasady (ze względu na możliwość zapamiętywania nowych rzeczy przez dzieci oraz możliwości egzekwowania przez dorosłych, tego co zostało ustalone),

- im więcej zasad tym trudniej o nich pamiętać,

- na początek wyznaczmy maksymalnie 10 zasad,

- słowa należy popierać własnym przykładem,

- zasad należy przestrzegać zawsze, inaczej dziecko przestaje wierzyć, że są one wprowadzane na serio – nawet najlepszy system zasad, o który rodzice lub opiekunowie nie dbają, staje się jedynie zapisaną kartką (każdy wyjątek powoduje, że dziecko widzi szansę na to, by pozbyć się niechcianego obowiązku),

- system zobowiązuje obie strony, ponieważ trudno wymagać od dziecka przestrzegania jakiejś zasady, jeżeli samemu uważa się ją za nieważną (np. żądać od dziecka by zanosiło brudne rzeczy do kosza, gdy nasze brudne ubrania leżą na krześle),

- zasady powinny być akceptowane i przestrzegane przez każdego z opiekunów, gdyż
w innym wypadku  dziecko zwróci się do tego, którego decyzja będzie dla niego korzystniejsza,

- system zasad jest dynamiczny nie statyczny – dostosowujemy go do zmieniającej się rzeczywistości (dziecko może znaleźć w nim lukę lub pojawi się sytuacja, której nie przewidzieliśmy), trzeba go uszczegółowić poprzez zmianę niedoskonałej zasady albo dodanie nowej,

Dzieci rosną, zmieniają się i w miarę rozwoju dojrzewają do coraz większej wolności, przywilejów
i odpowiedzialności. Poznają świat, ćwiczą posiadane umiejętności oraz kształtują swoje poczucie odpowiedzialności. Naszym zadaniem jest zapewnienie im takich granic, które będą wspierać,
a nie ograniczać ten naturalny proces rozwoju. Dlatego też:

- zasady powinny być przypominane tak często, jak to jest potrzebne,

- przy ustalaniu reguł i granic nie kierujemy się spontanicznymi uczuciami – zasady obowiązują dziecko przez dłuższy czas, natomiast uczucia się zmieniają,

- zauważajmy każde pozytywne zachowanie – kładźmy nacisk na postępy i dobre intencje dziecka.

 

Wpoić dziecku reguły możemy tylko wtedy, gdy zwracamy uwagę na jego pozytywne zachowania. Nasze zachęty, pochwały, pełne miłości i aprobaty gesty wzmacniają dziecko i tworzą niezbędną przeciwwagę dla wszystkich niewygodnych żądań i koniecznych ograniczeń, jakie zostały przed nim postawione. Kiedy rodzice lub opiekunowie ujawniają pozytywne emocje i swoją radość, dziecko czuje się akceptowane, rośnie jego wiara we własne możliwości i chętniej będzie chciało współpracować. Chwalmy więc dziecko, jeśli wykonało polecenie i nie zapomniało o zasadach!

 

Jeśli dziecko złamało zasadę, należy jak najszybciej wyciągnąć konsekwencje. Im jaśniejszy związek pomiędzy niepożądanym zachowaniem dziecka, a konsekwencjami tym lepiej. Dzieciom łatwiej przestrzegać zasad, w których ustanawianiu brały udział. Warto przedyskutować zasady z dzieckiem, po ich wcześniejszym przygotowaniu. Czasami warto iść na drobne ustępstwa po to, by zapewnić sobie współpracę ze strony dziecka. Można zasady spisać i powiesić w widocznym miejscu.

Jeżeli dziecko często łamie daną regułę, warto zawrzeć z nim układ poprzez wspólne ustalenie planu działania. Powinniśmy wtedy poszukać odpowiedzi na kilka pytań:

• Jakie zachowanie musi się zmienić? – należy dokładnie zdefiniować zachowanie, które chcemy zmienić;
• Jak często występuje to niepożądane zachowanie? – to ułatwi zauważenie zmian
  w późniejszej fazie;
• Jakie zastosujemy konsekwencje? – co zrobimy, jeśli niepożądane zachowanie się pojawi;
• Jakie wybierzemy zachęty i nagrody? – co wzmocni pożądane zachowania;
• Jak to działa? – warto obserwować, jak działa plan, można to robić w postaci dziennika lub tygodniowego planu, na którym zaznaczamy osiągnięcia i porażki.

 

Warto wprowadzić reguły w formie pisemnej umowy, podpisanej przez każdą ze stron – opiekuna/opiekunów i dziecko oraz powiesić w widocznym miejsc. Dodatkowo można opowiedzieć komuś o planie, np.: babci, cioci, czy nauczycielowi w przedszkolu/szkole. Należy liczyć się z tym, że będą problemy, szczególnie na początku – dziecko sprawdza, testuje na ile jesteśmy konsekwentni.

Ciekawostka! Dziecko już w wieku niemowlęcym może uczyć się reguł. Nowo narodzone dziecko nie ma pojęcia, co jest dobre, a co złe, co oczekiwane, a co nie. Jednak nawet zupełnie małe dzieci potrafią obserwować reakcje rodziców i dzięki temu kierować swoim postępowaniem. Obojętnie, czy to niemowlę, maluch, przedszkolak czy uczeń, dzieci potrafią za pomocą spostrzeżeń, których dokonują (przyglądając się dzień po dniu działaniom najbliższych osób), nauczyć się reguł – o ile doświadczają ich codziennie.

Jeśli chcemy sobie i dziecku zaoszczędzić problemów, powinniśmy jak najwcześniej nauczyć je następujących reguł:

- czasami muszę zająć się sobą,

- napady złości nie przynoszą mi żadnych korzyści,

- potrafię bez pomocy rodziców zasypiać i przesypiać całą noc.

W miarę postępowania rozwoju dziecka, zestaw reguł powinien być uzupełniany o takie, które odpowiadają pojawiającym się nowym potrzebom dziecka oraz zmieniającym się w miarę upływu czasu relacjom dorosły – dziecko. Przestrzeganie przyjętych reguł powinno dawać wymierne korzyści w postaci pochwał i akceptacji dorosłych zarówno w środowisku domowym jak i szkolnym. Dlatego też konieczna jest współpraca między tymi środowiskami wychowawczymi i wspólne, konsekwentne utrwalanie spójnych zasad i reguł ważnych dla społecznego funkcjonowania dziecka na każdym etapie rozwojowym, prowadzącym do dorosłości.

Przy redagowaniu powyższych treści korzystałam z opracowania Aleksandry Cholewy
i Małgorzaty Micuły, dostępnego w internecie (w oparciu o artykuł Niny Olszewskiej „Ustalanie granic i wprowadzanie reguł”)

Anna Sawicka

 

Literatura związana z tematem:

1. Kołakowski A., Wolańczyk T., Pisula A., Skotnicka M., Bryńska A., „ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Przewodnik dla rodziców wychowawców”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007;
2. MacKenzie R. J., „Kiedy pozwolić? Kiedy zabronić?”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007.

 

---

---

Sprawna praca mózgu

Od kilku tygodni trwa nauka zdalna. Jest  ona wyzwaniem nie tylko dla uczniów, ale też ich rodziców i nauczycieli. Pierwsi muszą przyswoić  wiedzę z poszczególnych przedmiotów, drudzy starają się dopilnować, aby proces edukacji przebiegał sprawnie w domu, trzeci próbują być drogowskazem, w tych jakże nieoczywistych warunkach kształcenia. Dla każdej z wymienionych wyżej  grup, ważna staje się higiena intelektualna, a wpływ na nią ma prawidłowa praca mózgu.  Wszyscy powinniśmy posiadać podstawową wiedzę z zakresu specyfiki pracy tego organu,  jego potrzeb i możliwości. Ważną kwestią w tym zagadnieniu jest prawidłowa dieta i aktywność fizyczna. Lekceważenie tych spraw ma wpływ na sprawność intelektualną, czego konsekwencją mogą być: trudności w zapamiętywaniu, słaba koncentracja uwagi - a co za tym idzie trudności w przyswajaniu materiału. Naukowo udowodniono, że istnieje ścisły związek pomiędzy możliwościami umysłowymi a dostarczaniem organizmowi witamin i składników  mineralnych. Odpowiednio skomponowane posiłki wpływają na intelektualne funkcje mózgu. Stymulują produkcję enzymów, hormonów i chemicznych substancji zwanych neuroprzekaźnikami. Owe neuroprzekaźniki odgrywają znaczącą rolę w procesach zapamiętywania i przypominania. Są to substancje chemiczne potrzebne do przesyłania sygnałów między komórkami nerwowymi tzw. neuronami. Bez tych impulsów niemożliwe byłoby myślenie, kojarzenie i przyswajanie wiedzy. Na ich szybkość i skuteczność wpływ ma nasza codzienna dieta.

Co więc jeść, aby poprawić pracę mózgu? Mózg to centrum dowodzenia. Nieustannie odbiera, przetwarza i przesyła miliony informacji. Jest niewielkich rozmiarów – u osoby dorosłej stanowi 2% masy ciała, ale bardzo energochłonny. Zużywa aż 20 – 25% energii dostarczanej organizmowi. Jego pokarmem są glukoza i tlen. Glukozę organizm może pozyskiwać z węglowodanów i tłuszczów. Nośnikami energii, które najlepiej zaspokoją potrzeby mózgu są węglowodany złożone, przyswajane stopniowo przez dłuższy czas. Można je znaleźć w: pieczywie z pełnego przemiału, makaronach pełnoziarnistych, otrębach owsianych, dzikim ryżu, kaszy, fasoli, soczewicy.

Słodycze również dostarczają duże ilości energii i poprawiają nastrój, jednak na bardzo krótki czas, po którym następuje gwałtowny jej spadek. W trosce o zdrowie warto je ograniczać.

Kwasy Omega – 3 są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania mózgu człowieka. Poprawiają jego ukrwienie, to od nich zależy sprawność myślenia i zapamiętywania. Najwięcej dobroczynnych kwasów Omega – 3 znajdziemy w rybach takich jak: łosoś, dorsz, tuńczyk, pstrąg, sardynki, śledzie, makrele, szprotki. Zawierają je nasiona np. pestki dyni, orzechy włoskie, migdały, siemię lniane. Źródłem  kwasów Omega - 3 są też oleje, zwłaszcza  rzepakowy, dziki ryż, soja, jaja.

W zdrowej diecie nie może zabraknąć witamin i składników mineralnych. Szczególnie ważne dla rozwoju umysłowego są witaminy z grupy B, które pomagają przekształcić węglowodany w energię, metabolizować ważne dla mózgu tłuszcze, a także budować i utrzymywać w zdrowiu komórki nerwowe. Źródłem witamin z grupy B są: groch, fasola, produkty pełnoziarniste, jaja, nabiał, ryby (sardynka, makrela, łosoś), chude mięso wieprzowe, wołowe, drób, wątróbka, szpinak, orzechy, pestki, owsianka. Dobrze też zadbać o obecność w posiłkach takich pierwiastków jak: żelazo, magnez, potas, fosfor, cynk. Żelazo znajdziemy w: żółtkach jaj, natce pietruszki, brokułach, fasoli, grochu, rybach zwłaszcza sardynkach, wątróbce wieprzowej i drobiowej, czerwonym mięsie, czerwonych i zielonych warzywach, chlebie żytnim pełnoziarnistym, kaszy gryczanej, jaglanej, pęczaku, nasionach i ziarnach (dynia, słonecznik, mak, sezam), mleku i jego przetworach, owocach suszonych, owocach pestkowych (porzeczki czarne, czerwone, białe, maliny, poziomki, awokado). Bogate w magnez są: orzechy, pestki i nasiona (dyni i słonecznika, siemię lniane, sezam, nasiona chia, nerkowce, migdały, orzechy piniowe, ziemne, laskowe, pistacje), nasiona roślin strączkowych (fasola, soja), produkty zbożowe (otręby pszenne, owsiane, kasza gryczana, dziki ryż, owies, kasza bulgur, mąka żytnia, ryż brązowy, makaron razowy, kukurydza, kasza jaglana, kasza perłowa, chleb żytni razowy), grzyby i warzywa (pomidory suszone, botwina, szpinak, natka pietruszki, rukola, szczypior), ryby, owoce morza, mięso, sery, owoce suszone. Potas zawierają: winogrona, banany, pomarańcze, morele, brzoskwinie, awokado, pomidory, ziemniaki. Fosfor zapewnią nam ryby, a cynk pestki dyni.

Warzywa i owoce dostarczają witamin i składników mineralnych, które wspomagają proces zapamiętywania oraz są źródłem przeciwutleniaczy, czyli substancji chroniących komórki mózgu przed atakami wolnych rodników, będących przyczyną przedwczesnego starzenia się mózgu. Dieta bogata w przeciwutleniacze w znacznym stopniu redukuje ryzyko utraty takich zdolności jak: umiejętność oceniania, rozumowania, koncentracji czy też zapamiętywania faktów. Bogatym ich źródłem są: szpinak, brokuły, papryka, czarne i czerwone owoce, świeże zioła, orzechy, cynamon.

Lecytyna stanowi podstawowy składnik błon komórek mózgowych i włókien nerwowych. Jej rolą jest przenoszenie impulsów nerwowych, przyczynia się również do polepszenia pamięci. Należy jej szukać w produktach takich jak: żółtka jaj, soja, kiełki pszenicy, orzeszki ziemne.

Dbając o dietę należy rozważnie podchodzić do spożycia mocnej herbaty, coli, napojów energetyzujących, których działanie jest krótkotrwałe. Produkty te wypłukują z organizmu wapń i magnez, a pite w nadmiarze osłabiają koncentrację i zaburzają sen. Warto je zastąpić herbatkami ziołowymi, sokami świeżo wyciskanymi z owoców i warzyw, wodą. Jeśli mowa o wodzie, warto jej pić około 6-8 szklanek dziennie. Woda wspomaga przemiany biochemiczne mózgu i jest niezbędna do funkcjonowania całego organizmu.

Palenie papierosów może mieć znaczący wpływ na funkcjonowanie mózgu. Prowadzi do osłabienia pamięci, co utrudnia a czasem wręcz uniemożliwia naukę i pracę twórczą. Jest więc szczególnie szkodliwe dla młodzieży uczącej się.

Kolejnym czynnikiem wpływającym na stan naszego umysłu jest wysiłek fizyczny, który dotlenia mózg i sprawia, że czujemy się zrelaksowani. Badania wykazały, iż ćwiczenia fizyczne sprawiające nam przyjemność powodują wydzielanie się endorfin, czyli hormonów poprawiających nastrój. Dzięki temu nasza praca i nauka stają się bardziej efektywne. Aktywność fizyczna sprzyja neurogezesie, czyli zdolności organizmu do produkowania nowych neuronów. Chroni również przed stresem i rozładowuje napięcie, które odbiera motywację i niszczy pamięć. Warto zrobić chociaż kilka głębokich wdechów przy otwartym oknie, pogimnastykować się, pobiegać, pojeździć na rowerze. Wskazane są też przerwy w nauce – warto pamiętać, że mózg jest maksymalnie skoncentrowany przez 30-40 minut.

Jednym ze sposobów usprawniania pracy mózgu jest jego trening. Tak jak trening fizyczny utrzymuje ciało w dobrej kondycji, tak ćwiczenia pamięciowe uelastyczniają i poprawiają pracę mózgu. Warto więc uczyć się nowych rzeczy na pamięć np. słówek w językach obcych, numerów telefonów, wierszy, przysłów, aforyzmów. Dzięki zapamiętywaniu, tworzeniu skojarzeń, map myślowych, rozwiązywaniu krzyżówek i rebusów, graniu w szachy, warcaby, MEMO, scrabble w mózgu powstają neurotrofiny. Zwiększają one ilość neuronów oraz siłę ich działania. Trzeba również unikać stresu, zwłaszcza stresu chronicznego, który ma destrukcyjny wpływ na pamięć. Ponadto nasz mózg działa lepiej, gdy jesteśmy zrelaksowani, gdy przeważają w nim fale alfa. W takim stanie jesteśmy dwa razy na dobę – zasypiając i budząc się. By usprawnić pracę mózgu, zwiększyć jego możliwości poznawcze oraz zdolność zapamiętywania, kojarzenia informacji musimy zsynchronizować jego lewą i prawą półkulę. Lewa półkula to część logiczna, nasz policjant i cenzor. Odpowiada za poczucie czasu, porządku, mowę, myślenie logiczne, czytanie, pisanie i układanie zdań. Za to prawa półkula to nasz błazen i artysta. Odpowiada za poczucie rytmu, zdolności kreatywne i artystyczne, myślenie obrazami, poczucie humoru i zachowania spontaniczne. Kiedy się uczymy, zapamiętujemy, obie półkule mózgu powinny ze sobą współpracować. By tak się stało można zastosować proste ćwiczenia np.: pisanie i rysowanie obiema rękami równocześnie, pisanie lewą ręką (jeśli osoba jest praworęczna), włączanie nią światła, mycie zębów, sięganie za siebie prawą ręką do lewej stopy i odwrotnie, podciąganie lewego kolana do prawego łokcia, uderzanie lewą dłonią i prawą nogą,  żonglowanie trzema piłeczkami. Ćwiczenia integrujące półkule mózgowe można wykonywać w każdym wieku, są rozwijające nie tylko dla dzieci i młodzieży, ale też osób dorosłych. Można się przy nich dobrze bawić, co więcej rozładowują też stres.

Sen to kolejny czynnik poprawiający pamięć. Podczas snu wzmacniają się połączenia między neuronami, nasz mózg się dotlenia i odpręża. Nocny wypoczynek sprawia, że informacje, które zdobyliśmy w ciągu dnia zostają posegregowane i zapamiętane. Nie należy więc zarywać nocy, bo przenosi to więcej szkody niż pożytku. Warto wiedzieć, że trzy dni bez snu może mieć destrukcyjny wpływa na nasz mózg.

 

Tak więc efektywnej pracy mózgu i spokojnego, odprężającego snu!

Anna Sawicka